Herkese yeni bir yazıdan merhaba! Bu yazıda konumuz Uçak Kontrol Sistemleri olacak. Hadi geçelim!
Bir hava aracına baktığımızda onu tek bir parçadan ibaret görürüz fakat bir hava aracını oluşturan onun yerde ve havada hareketi sağlayan, emniyetli bir şekilde bir noktadan diğer bir noktaya gitmesini sağlayan parçalar mevcuttur. Ve bir uçak 7 bölümden oluşur:
- Kokpit
- Gövde
- Kanatlar
- Kuyruk
- Pervane
- Motor
- İniş Takımı
Kokpit
- Bir pilotun uçağı kontrol ettiği alandır
- Gösterge panelindeki uçuş aletlerini ve pilotun uçağı uçurmasını sağlayan kontrolleri içerir.
- Her uçağın türüne göre değişiklik gösterir.
Gövde
- Uçuş ekibi, yolcu, kargonun taşındığı ve tasarıma göre değişmekle birlikte motorun, iniş takımının, kuyruğun, kanatların sabitlendiği yapıdır
Kanatlar
- Taşıma kuvvetini üreterek uçağın hazırlanmasını ve havada tutunmasını sağlayarak uçağın uçmasını sağlayan yapıdır.
- Uçağın kaldırma mesafesini ve yönünü kontrol etmek için kanal üzerine bir takım parçalar bulunmaktadır. Bunlar:
- Aileron
- Flap
- Winglet
- Slot
- Spoiler
- Flaperon
Aileron: Uçağın dönüşünü kontrol etmeye yardımcı olmak için kanadın arka kenarında konumlandırılmıştır.
- Bir düzlemi kontrol eden üç ana yüzeyden biridir.
- Her iki kanatta da yer alır ve birbirlerini tersi olarak zıt bir şekilde çalışmaktadırlar.
- Sola dönebilmek için sol kanattaki aileron yukarı kalkarken sağ kanattaki aileron aşağı inmektedir. Böylelikle uçak sola yatarak sol tarafa dönebilmektedir.
Flap: Kanadın arka kısmında gövdeye yakın bir konumdadır.
- Uçağın daha fazla kaldırılması ve sürüklenmesini sağlar.
- Her iki kanatta da bulunurlar.
- Aynı yönde hareket ederek kanatların yüzey alanını artırırlar.
- Kalkış ve iniş esnasında kullanılan flapler iniş esnasında uçağın hızını azaltmak, kalkış da ise ek kaldırma oluşturmak için kullanılmaktadır.
Winglet: Uçağın kanadının yukarı doğru bükük olan uç kısmıdır.
- Sürtünmeyi ve yakıt tüketimini azaltmaya yardımcı olur
- Geri sürüklenme ve taşıma kuvvetini artırmaktadır.
Slot: Kanadın ön kısmında yer alır
- Kaldırma kuvvetini artırmak için geçici olarak şeklini değiştirir.
Spoiler: Hava deflektörü, hız kesici, uçak fren kanadı olarak da bilinir.
- Uçağın alçalmasına yardımcı olmak için kullanılır.
- Spoiler hareket ettirilerek uçağın yön değiştirmesi ve hızlanmadan alçalması yani irtifa kaybetmesi sağlanır.
Flaperon: Flaperon ve Aileron işlevlerini birleştiren bir tür kontrol yüzeyidir.
- Flap ve Aileron işlevlerini birleştiren bir tür kontrol yüzeyidir.
- Kanadın sağ ve sol kısmında yer alırlar.
- Aynı yönde çalışırlar.
Kuyruk:
- Uçağın rotasında kalmasına yardımcı olarak dengede olmasını sağlar.
- Birkaç bölümden oluşmaktadır.
Yatay Dengeleyici ve Kaldırıcı ve Dikey Dengeleyici ve Dümen.
Yatay Dengeleyici ve Kaldırıcı (Elevator): Yatay dengeleyici uçağın burnunun yukarı ve aşağı hareket etmesini engelleyerek eğim kararlılığını sağlar
- Yatay dengeleyicideki menteşeli kısım kaldırıcı olarak adlandırılan elevatordür.
- Elevator uçuş öncesi kontrol edilmesi gereken kısımlardan biridir.
- Kanatların hücum açısını değiştirerek kaldırma kuvvetini artırmaktadır.
Dikey Dengeleyici ve Dümen(Rudder): Aerodinamik yan kaymayı azaltmak ve yön kararlılığını sağlamak için tasarlanmış uçağın kuyruk kısmının üst yapısıdır.
- Uçağın burnunun yandan yana hareketini önlemeye yardımcı olur.
- Dikey dengeleyici ve dümen olmak üzere iki yapısı bulunmaktadır.
- Dikey dengeleyici uçağın ileri geri yalpalanmasını önlemek için kullanılır.
- Dikey dengeleyicinin arka ucu hareketlidir.
- Bu hareketli kısım dümen olarak adlandırılmaktadır.
- Dümen pilotun sapmayı kontrol etmesine olanak tanır.
- Sağ ve sol pedallar olarak pilot tarafından kontrol edilir.
- Sol pedal itildiğinde dümen sola sapar ve kuyruğu sağa burnu ise sola doğru iter.
Pervane:
- Dönme gücünü doğrusal itmeye dönüştüren parçadır.
- Uçağın ileri hareketini sağlar.
- Gövdeye dikey olarak yerleştirilir.
- Kanatların dönme hareketi iki yüzey arasında basınç farkı oluşturularak itme kuvvetine dönüştürülür.
- Bu itme hareketi havanın kanatlar üzerinden geçmesine ve dikey kaldırma kuvvetiyle uçağın havalanmasını sağlar.
Motor:
- Uçuş için gerekli itme kuvvetinin oluşturulmasını sağlar.
- Genellikle pistonlu motor ve türbin motor olmak üzere iki tip motor bulunmaktadır.
- Pistonlu motorlar Emme/Sıkıştırma/Yanma/Egzoz olmak üzere dört zaman prensibinde çalışırlar.
- Hava motora emilir, sıkıştırılır, hava yakıt karışımının yanması sonucunda gerekli güç elde edilir.
İniş Takımı:
- Uçağın güvenli bir şekilde piste inişini, kalkışını ve zemin üzerinde hareket etmesini sağlayan mekanik sistemlerdir
- İniş takımları uçağın iniş ve kalkış yapacağı zemin tipine göre farklılık gösterebilmektedir.
- İniş takımları uçağın ağırlığının %7 si kadar olabilir.
Tüm kontrol mekanizmaları sayesinde tüm uçaklar emniyetli bir şekilde a noktasından b noktasına ulaşıyor ve havacılık aktiviteleri kesintisiz devam ediyor.
Uçak Kontrol Sistemleri yazımızın sonuna geldik. Diğer yazıma buradan ulaşabilirsiniz.
KAYNAK
1- Yiğittepe, L. ve Taşyürek, M. (2022). Havacılıkta Temel Uçak Bakım Konuları Kavramsal Ve Sistemsel Yaklaşımlar. N
