Filo planlama bir havayolu şirketi için yıllık olarak filoya eklenecek uçakları belirli kriterler çerçevesinde seçmenin genel bir adıdır. Şirketler ihtiyaç duydukları özellikteki günümüz uçaklarını çeşitli aşamalar sonucunda şirkete dahil eder.
Filo planlama misyonu, vizyonu ve amaçları esas alarak havayolu işletmesinin stratejilerini takip etmelidir. Filo planlamaları her yıl tekrarlanması gereken ve devamlılığı olan süreçlerdir. Stratejik amaçlardaki değişimler kuşkusuz filo planlarını da etkileyecektir. Filo planlarını yapan ekip bütün yeni oluşumlar hakkında bilgi sahibi olmalı ve yeni oluşumlardan yeterince öncesinde çalışmalar başlatılabilmelidir. Şüphesiz yeni kurulan havayolu işletmelerinde filo planlama süreci sıfırdan başlayacaktır.
Mevcut bir havayolu işletmesi için ise işletmenin kısıtları, riskleri ve çıkmazlarıyla ilgili gerçek durumdan başlayacaktır. Filo planlamada zaman periyodu havayolu işletmesi ve çevresine bağlı olarak 5-15 yıl arasında değişebilir. Normalde filo planlamasının ilk yılı operasyonel planlara adaptasyon yılıdır.
Havayolu işletmelerinde pek çok kişi filo planlama kararlarında söz almak ister. İdeal olanı filo planlamaya yönelik kararlarda fonksiyonel etkinin dengede olmasıdır. Örneğin, operasyonel personel öncelikli olarak uçağın performansıyla ve bakım yapılabilirliğiyle (maintainability) ilgilenirken pazarlama personeli daha çok ürün tasarımıyla veya finans personeli uçakların finansman kolaylıkları ve maliyetleriyle ilgili olacaktır. Bazı durumlarda politik durumlar da devreye girebilmektedir, hükümetlerin özellikle bayrak taşıyıcıların uçak değerlemelerinde rol oynamaları da oldukça yaygındır.
Uçak değerlemesi yapabilmesi için havayolu işletmelerinin bazı özgün verilere ihtiyacı vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir
Ağ yapısıyla ilgili veriler:
Hizmet sunulan pazarlar ve bu pazardaki özellikli hatlar ve sıklıklarla ile ilgili verileri içerir.
Hat verisi:
Operasyon gerçekleştirilecek uçuşlar için uçuş hatları ve her bir destinasyon için gerekli alternatif havaalanı verileri ile uçuş mesafesi ve yakıt tüketimine yönelik verileri içerir.
Havaalanı verileri:
Pist uzunluğu ve mânia durumları ile yaygın meteorolojik koşullarla ilgili verileri içerir.
Güncel filo yapısı:
Mevcut filo yapısına ilişkin verileri içerir.
Ürün gereksinimleri:
Koltuk ve kabin konfigürasyonu, eğlence ve iletişim sistemleri, kargo-yolcu talebi vb. birçok değişken bulunmaktadır.
Uçak seçiminde üç aşamalı planlama modeli kullanılabilir.
Üç Aşamalı Planlama Modeli
Birinci Aşama: Havayolu planlamasının (uçuş planlaması, güzergâh planlaması ve filo planlaması) doğası gereği belirsiz olan hava seyrüsefer talep tahminlerine dayandığı bilinmektedir. Bulanık mantık sistemi, tahminlerde ve belirsizlikle başa çıkmayı planlarken sıklıkla kullanılır. Bulanık mantık sistemleri, karmaşık planlama sürecini modellemek için sayısal ve bu doğrultuda ortaya çıkan metin bilgilerini birleştirebilme yetisine sahiptir.
İkinci Aşama: Modelin ikinci aşaması bir havayolunun belirli bir uçuş programını kullanması gereken az sayıda uçağının uygun güzergahlarda kullanılması amacıyla birinci modelde elde edilen çıktıların, modelin ikinci aşamasında yer alan filo boyutlandırma aşamasına girdi olarak entegre edilmesi ile analiz edilir. Filo boyutlandırma aşamasını uygulamak için güzergâhları birinci aşamada belirlenen uçak tipi ana kategorisi, yolcu talep karakteristiklerine ve toplam gidilen mesafeye bağlı olarak alt gruplara ayrılmıştır. Başka bir deyişle her alt grup bir uçak tipini temsil eder, ancak aynı uçak tipi birden fazla alt grupta kullanılabilir
Üçüncü Aşama: Uçak tipi seçimi daha önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz çok kriterli bir karar sürecini içermektedir. Üçüncü aşamada uçak tipi seçimi probleminin çözümlenebilmesi için takas yönteminin uygulanması ana tema olmaktadır. Bu doğrultuda belirlenen eşit takas (swaps) yöntemi ile çeşitli uçak tipi alternatifleri arasında en doğru planlama yapılarak uçak değişimi doğrultusunda başka uçakların ilgili sefere atanması konusunda pratik çözüm bulunabilmektedir. Eşit takas yönteminde tüm alternatifler belirli bir amaç için eşit olarak derecelendirilir ve dikkate alınan alternatifler arasından bu doğrultuda seçim yapılır. Eşit takas yönteminde ilk adım, tüm hedefleri sol tarafa ve olası alternatifleri üst kısımlara listeleyerek bir sonuç tablosu oluşturmaktır. Bir diğer deyişle sütunlar sonuçlarla açıklanan alternatifleri sunmakta olup, satırlar da her alternatif için sonuç vermektedir.
Tüm bunlar sonucunda hava yolu şirketi filosuna en uygun uçağı seçerek kullanmaya başlar ve karar vericilerin aldıkları kararın doğru olup olmadığını ilerleyen zamanlarda hava yolu şirketi gösterir.
KAYNAK
1- Kitap, Prof.Dr. Ender GEREDE, Hava yolu Yönetimi
2- Tuzun Tolga Inan, STRATEGIES TO BE IMPLEMENTED ABOUT FLEET PLANNING IN AIRLINES AND THE EXAMINATION OF TRIPLE FLEET PLANNING MODEL
