Düşük Maliyetli Hava Yolları

629

Herkese yeni bir yazıdan merhaba! Bu yazıda konumuz Düşük Maliyetli Hava Yolları hakkında olacak, başlayalım!

Hava yolu Taşımacılığı İş Modelleri

Hava yolu işletmelerinin uyguladıkları iş modellerine yönelik değişik sınıflandırmalar yapılıyor. Ancak literatürde en çok kullanılan sınıflandırmaya göre geleneksel havayolları, düşük maliyetli hava yolları, tarifesiz taşıyıcılar ve bölgesel taşıyıcılık modelinden oluşan dört ana iş modeli bulunmaktadır. Çalışmanın konusunu oluşturan düşük maliyetli hava yolları aşağıda daha detaylı şekilde açıklanmıştır.

Geleneksel Havayolları: Ağ taşıyıcısı olarak da adlandırılan bu iş modelinde işletmeler küresel çapta hizmet vermektedirler. İşletmelerin farklı sınıf ve kalitede sundukları kompleks hizmetler her sınıf ve seviyede müşteriye hitap etmektedir. Ulusal, uluslararası ve küresel çapta sunulan uçuş hizmetleri için merkez ve topla-dağıt (hub) ağ yapılanması kullanmaktadırlar. Karmaşık planlama ve yönetim yapısından oluşan büyük ve karmaşık filo yapılarına sahiptirler.

Tarifesiz (Charter) Havayolları: Uçuşlarında mevsimsel etkiler çok önemlidir. Daha çok turizm işletmelerin tercih ettiği ve hava aracındaki boş koltuk kapasitesinin tamamının veya bir kısmının turizm acentesi tarafından satın alınır. Ve bireysel bilet satış işlemini üstlendiği bu sayede havacılık işletmesinin maliyetlerini düşürdüğü basit hizmet tasarımına sahip işletme modelidir. Bu sebeple tarifesiz havayolu işletmeleri, turizm işletmelerine yönelik hizmet veren ve turizm acenteleri tarafında turistik merkezlere düzenlenen paket turlardaki uçuş hizmetini sağlayan işletmelerdir.

Bölgesel Havayolları: Bu iş modelini uygulayan havacılık işletmeleri geleneksel havayolu işletmelerin yolcu ve talep azlığı sebebiyle uçuş gerçekleştirmediği hatlarda faaliyet gösterirler. Nispeten daha küçük uçak modelleri ile gerçekleştirdikleri ve günümüzde artan bir şekilde tam hizmet havayolları sistemine entegre edilen havacılık faaliyetleridir. Genellikle kısa ve orta mesafeli hatlarda büyük havaalanları ile küçük yerleşim yerleri arasındaki yolcu toplama ve dağıtım hizmeti sunmaktadırlar.

Dünya’da Düşük Maliyetli Hava Yolları Uygulamaları

Yirmi birinci yüzyılda hızla gelişen düşük maliyetli hava taşımacılığı iş modeli giderek yaygınlaşıyor. Öyle de olsa bu iş modeli ile başarıya ulaşabilen işletme sayısı çok azdır. Günümüzde, Southwest modelini takip eden hava taşıyıcıları şunlardır. Avrupa’da (Ryanair, EasyJet), Kanada’da (WestJet), Güney Amerika’da (Brezilya’nın GOL’si), Avustralya ve Yeni Zelanda’da (Jetstar) ve Asya’da faaliyet gösteren (Malezya’nın Air Asia) olarak sayılabilir (Sarılgan, 2019:27). Bu iş modeline yönelik uygulamalara örnek olması açısında Southwest ve Ryanair Havayolları seçilerek gelişim ve uygulamaları aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır.

Southwest

Düşük maliyetli hava taşımacılığı iş modelinin Amerika kıtasındaki en önemli temsilcisi ve havacılık sektörünün büyümesine hız katan bu yönetim anlayışının ortaya çıkışına öncülük eden Southwest havayolu’dur. Bu sebeple düşük maliyetli taşımacılık iş modeli aynı zamanda Southwest etkisi olarak da adlandırılmaktadır. Southwest havayolları 1967 yılında Rolling King ve Herb Kelleher tarafından üç uçak ile kurulmuştur. İlk uçuşunu 1971 yılında Teksas, Dallas, Houston ve San Antonia şehirleri arasında yapmıştır (Southwest, 2020). Şirket 1977 yılına gelindiğinde 6 uçak ile 5 milyon yolcu kapasitesine ulaşmıştır. Temel hedefi aynı şehir arasında taşımacılık yapan karayolu firmaları ile rekabet etmekti. Southwest havayollarının bu dönemde uyguladıkları uçuş fiyatları otobüs bilet fiyatlarından daha düşüktür.

Şirket 1980’li yıllarda büyüme adımlarına devam ederek 1993 yılında Morris Air havayolları firmasını satın almış ve bu sayede uçuş operasyonlarına yedi şehir daha eklemiştir (Southwest, 1993). 1995’te kendi web sitesine sahip olan tek havayolu şirketi olan Southwest, ertesi yıl biletsiz seyahat sistemini dört şehirde uygulamaya koymuştur. Artan teknoloji ve iletişim sistemlerinin kullanımı ile Southwest havayolları 2000’li yıllarda büyümesini sürdürmüştür. Bu kapsamda yolcuların havalimanında harcadıkları sürenin kısaltılması ve maliyetlerini azaltılmasıdır. Biletsiz uçağa biniş, online check-in ve online koltuk seçimi gibi kolaylıklar hayata geçirilmiştir. 2020 yıllık raporuna göre Southwest havayolları toplam 718 adet Boeing 737 uçağı ile 40 eyalette 107 noktaya uçuş düzenlemiştir (Southwest, 2020). Covid-19 pandemisi sebebiyle Southwest havayollarının 1972 yılından itibaren 47 yıl boyunca yakaladığı art arda kar etme eğilimi 2020 yılında 3,1 milyar dolarlık net zararla kırılmıştır (Southwest, 2020).

Southwest’in en önemli yönetim stratejilerinden biri, hizmet verilen pazarları sınırlamak ve belirli bir varış noktasına her gün yüksek sıklıkta kalkışlar düzenlemektir.

Uçuş operasyonunun yoğunluğu sayesinde, kaçırılan bir uçuşun sonuçlarını azaltılırken geç yolcuların elde tutulması sağlanmıştır. Southwest havayollarının personeline yönelik getirdiği en büyük yenilik personelin etkin kullanımı, takım ruhu ve aidiyet duygusunun arttırılması olarak sayılabilir (Ren, 2020:1). Çalışanların bir bütün halinde hareket ederek birbirlerini tamamlamaları amaçlanmıştır. “Bu benim işim değil” düşüncesinden uzaklaşarak dayanışma ve yardımlaşma ruhu ön plana çıkartılmıştır. Bu kapsamda uçuş için hava aracına bindiğiniz anda kabin memurlarına yardım eden pilotları veya hava aracının uçuşa hazırlanması için birbirine yardım eden değişik departmanlardan personeli görmeniz mümkündür. Ayrıca yolcular ile etkileşim içinde olan personelin sert kurallardan arınarak yolculara daha samimi davranabilecekleri bir ortam yaratılmıştır. Bu kapsamda örneğin uçuş anonslarını her an bir ünlü taklidi ile veya bir çizgi film kahramanının sesinden sunulabilmektedir

Ryanair

Avrupa Birliği bünyesinde 1990’lı yıllarda yaşanan serbestleşme hareketi sonrası pazara yeni giren düşük maliyetli taşıyıcılar ile havacılık sektörü büyük bir değişime uğramıştır. Sundukları düşük maliyetli hizmetler ile birçok AB vatandaşının hava taşımacılığına ulaşımı sağlanmıştır. Bu sayede Avrupa halkı ve bölgeleri birbirine yakınlaştırmıştır (Akgüç, Beblavy ve Simonelli, 2018:1). Düşük maliyetli hava taşımacılığının Avrupa kıtasındaki önemli temsilcilerinden biri olan Ryanair 1985 yılında sadece 25 çalışanı ve tek bir uçakla Dublin’de faaliyetine başlamıştır (Diaconu, 2012:345). Kuruluşundan itibaren Aer Lingus ve British Airways ile rekabete girişen Rynair; ilk yılın sonunda 82.000 yolcuya hizmet etmiştir (Ryanair, 2021). 1986 yılında diğer firmaların Dublin ve Londra arası uçuş fiyatı 209 pound iken 99 pound fiyat ile sektördeki rekabeti arttırmıştır (Tran vd., 2015:1). Diğer firmalar ile artan rekabet dolayısıyla 1990 yılını büyük bir zarar ile kapatınca sadece düşük fiyat politikasının yetersiz olduğunu fark edip Southwest havayollarının uyguladığı iş modelini benimseme kararı almıştır.

Bu kapsamda yeni bir yönetim kadrosu oluşturulmuş, uçak içi ücretsiz içecek ve yiyecek ikramlarından vazgeçilerek 99 pound olan Dublin-Londra uçuş biletini 59 pound seviyesine çekmeyi başarmıştır (Ryanair, 2021). Yapılan düzenlemeler sonrası Ryaniar 1995 yılında rakiplerini yenerek faaliyet gösterdiği hatlarda liderliği ele geçirmiş ve giderek büyümüştür (Tran vd., 2015:1). 2000 yılında Avrupa’nın en büyük rezervasyon sitesi olan www.ryanair.com’u kurmuştur (Ryanair, 2021).

Ryanair yalnızca düşük fiyatlar açısından değil, aynı zamanda mükemmel zamanında uçuş kaydı ile de rakiplerinden ayrılmaktadır. Müşteriyi A noktasından B noktasına götürecek en temel hizmetler olan “gösterişsiz” hizmetleri sunmaktadır. Ryanair günümüzde 470 adet uçak ve 19.000’den fazla çalışanı ile 154 milyon yolcuya hizmet sunmaktadır (Ryanair, 2021).

Türkiye’de Düşük Maliyetli Taşımacılık Uygulamaları

Havacılık sektöründe artan trafik hacmi ve yolcu talebi düşük maliyetli hava taşımacılığı anlayışının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dünyadaki gelişmelere paralel olarak özellikle 2003 yılından sonra ortaya çıkan bu iş modeli havacılık sektöründeki rekabet ortamını arttırmıştır. Özellikle düşük maliyetli taşıyıcıların diğer taşımacılık sektörlerine yaklaşan fiyatları ve hatta bazı hatlarda diğer sektörlere göre daha ucuz hizmet sunmaları sektörün hızlı gelişimine katkısı sağlamıştır. Bu kapsamda öncelikle Türk havacılık sektör yapısının açıklanması faydalı olacaktır.

Türk havacılık sektöründe 2019 yılında 1.5 milyon uçuş ile 185 milyon yolcu ve 4 milyon ton kargo taşınmıştır (DHMİ, 2020). Bu rakamlar yaşanan covid-19 pandemisi sebebiyle 2020 yılında düşmüş olsa da sektörün hızlı bir toparlama ile kısa sürede bu rakamlara tekrar ulaşacağı ve daha ileriye geçeceği değerlendirilmektedir.

Türkiye’de faaliyet gösteren havacılık işletmelerinden iş modeli olarak düşük maliyetli taşımacılık modelini benimseyen havayolu işletmeleri aşağıda sıralanmıştır.

• Pegasus Hava Yolları
• SunExpress 

• AnadoluJet
• Onur Air 

• Atlas Global 


SunExpress

1989 yılında Lufthansa ve Türk Hava Yolları tarafından kurulmuştur. Adından da anlaşılacağı gibi Avrupa’dan Türkiye’deki çekici tatil bölgelerine ve Türkiye’den Avrupa’ya uçuşlar sunmak amacıyla kurulmuştur (Bircan Toprak, 2019:23). Şirketin merkezi Antalya, İzmir ve Frankfurt’tadır. 58 adet uçak, 3.500 çalışan, 10 milyondan fazla yolcu mevcuttur. Türkiye’deki 17 noktadan Avrupa’da 39 noktaya uçuş düzenleyen bir büyüklüğe ulaşmıştır (SunExpress, 2021). SunExpress hizmet sunumunda benimsediği misyonunu “Biz, misafirlerimizi, aileleri, arkadaşları ve sevdikleri yerlere ulaştıran Türk-Alman tatil hava yoluyuz” şeklinde açıklıyor. Şirket vizyonunu ise “Alman ve Türk değerlerini harmanlayarak, Avrupa’nın en yenilikçi ve öncü tatil havayolu şirketi olmak” olarak açıklamaktadır (SunExpress, 2021).

Sunexpress’de diğer taşımacılar gibi uyguladıkları düşük maliyet stratejisinin yanında “Sunexpress your benefits” adı ile sık uçan yolcu programı uygulamaktadır. Program ile yolcu sadakatinin ödüllendirilmesi amaçlanmaktadır. Programa üye olan yolculara 10 uçuş sonrası bir uçuş ücretsiz. Toplanan puanları ekstra hizmetlerde kullanabilme ve aile hesabı ile birlikte puan toplama imkanları sunulmaktadır (SunExpress, 2021).

AnadoluJet

Türk Hava Yollarının alt markasıdır. Düşük maliyetli hava taşımacılığı iş modelini uygulayan AnadoluJet bağlı düşük maliyetli taşıyıcı olarak nitelendirilebilir (Taşçı ve Yalçınkaya, 2015:189). Bağlı düşük maliyetli taşıyıcı kavramı geleneksel taşıyıcıların düşük maliyetli taşıyıcılar ile rekabet edebilmek için kendi bünyeleri içerisinde oluşturdukları alt markaları tanımlamak için kullanılır. Bu iş modelini uygulayan ve Southwest havayollarının uyguladığı düşük maliyet stratejisi ile mücadele etmek için Amerika’da faaliyet gösteren geleneksel taşıyıcılar tarafından oluşturulan Song (Delta Airlines), Metrojet (US Airways) ve Shuttle (United Airlines) gibi bağlı düşük maliyetli hava yolları markaları başarısız olmuştur. Ancak bu iş modeli Avrupa’daki geleneksel taşıyıcılar tarafından halen uygulanmaktadır. Avrupa’daki uygulamalara Lufthansa Havayollarının alt markası olan Eurowings Havayolları ve AirFrance Havayollarının alt markası olan Transavia Havayolları örnek olarak verilebilir.

“Uçmayan Kalmasın” sloganı ile 2008 yılında kurulan AnadoluJet şu anda Ankara ve İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı merkezli düzenlediği uçuşlar ile 68 nokta ve 107 hatta uçuş hizmeti vermektedir. AnadoluJet 2020 yılı itibarıyla 36 adet B737-800’den oluşan uçak filosuna sahiptir (Anadolujet, 2021). AnadoluJet düşük maliyetli havayolu olarak kendini konumlandırırken, ücretsiz ikram ve bagaj hakkı servisleri sunarak rakiplerinden bir miktar farklılaşmaktadır. Özel bekleme alanları, araç kiralamak gibi ek hizmetlerini ise rakipleri ile benzer şekilde ücretli olarak sunmakta, yolcularının ekonomik bir seyahat deneyimi yaşamalarını sağlamaya çalışmaktadır.

AnadoluJet bağlı bulunduğu Türk Havayollarının uyguladığı “miles&smiles” yolcu programına dahildir. Kazanılan puanlar ile her iki kurumda bilet ve hizmet alımlarında kullanılabilmektedir (Anadolujet, 2021).

Onur Air

1992 yılında üç uçak ile kurulan Onur Air 1994 yılında TenTour ile yaptığı antlaşma sonucu turizm sektörüne odaklanmıştır (Bircan Toprak, 2019:24-25). 1998 yılında yaşanan ekonomik kriz neticesinde küçülmek zorunda kalan şirket yönetim anlayışında gidilen değişiklikler ile tekrar kar etmeye başlayarak büyümesini günümüze kadar sürdürmeyi başarmıştır. Bu değişiklikler kapsamında ekip kiralama ve uçuş personelinin yabancı ülke şirketlerinde çalıştırılması yöntemleri uygulanmıştır. Onur Air misyonunda hizmet kalitesi ve uçuş güvenliğine vurgu yaparken, şirket vizyonunu “hizmet kalitesi ile müşteri memnuniyetini ön plana çıkaran, güvenilir, zamanında ve makul fiyatlı uçuşlar sunmak” olarak belirlemiştir (OnurAir, 2021).

Onur Air, Airbus A330, A321 ve A320’den oluşan toplam 33 hava aracına sahiptir. Turizm sektörüne odaklanan Onur Air düzenlediği tarifesiz uçuşlar ile Bodrum, Dalaman, Antalya, İzmir ve İstanbul’dan büyük bir çoğunluğu Avrupa’da olan 35 ülkeye ve 80 destinasyona sefer düzenlenmektedir (OnurAir, 2021).

Ayrıca sık uçan yolcular için uyguladığı OnurExtra programı sunmaktadır. Bu program ile yolcular seyahatlerinden puan ve ayrıcalıklar kazanarak seyahatlerini daha ekonomik ve konforlu şekilde yapabilmektedirler (OnurAir, 2021).

Atlas Global Havayolları

ICAO tarafından 2017 yılında yayımlanan “2030 Yılına Kadar Küresel Hava Taşımacılığının Görünümü (Global Air Transport Outlook to 2030)” adlı raporda ICAO tanımına göre düşük maliyetli hava yolları iş modeli uygulayan havacılık işletmelerine yer verilmiştir. Bu rapora göre Atlas Global Havayolları Türkiye’de düşük maliyetli taşımacılık iş modelini uygulayan beş havacılık işletmesinden biridir (ICAO, 2017).

2001 yılında ilk olarak Atlasjet adı ile iç ve dış hatlarda yolcu ve kargo taşımacılığı amacı ve “hayallerin üstünde bir dünya” sloganı ile kuruldu. Atlasglobal ilk tarifeli yolcu uçuşunu 2004 yılında gerçekleştirmiştir (Bircan Toprak, 2019:26). Kurduğu uçuş okulu ile uçuş ekibi eğitimi ve profesyonel kadrosu ile uluslararası havayolu işletmelerine bakım hizmeti sunmuştur. Atlasjet 2017 yılında ortalama yaşları 11,19 olan toplam 25 adet (bir adet A-319- 100, sekiz adet A320-200 ve onaltı adet A321) uçaktan oluşan uçuş filosu ile hizmet sunmuştur. Atlasjet adı 2015 yılında Atlasglobal olarak değiştirilmiştir. 2020 yılına kadar Orta Doğu, Asya ve Avrupa’da 21 ülkede 40 farklı noktaya uçuş düzenlemiştir. Ancak 2020 yılında yaşanan pandemi sürecinin de etkisiyle Atlasglobal 12 Şubat 2020 tarihinde tüm uçuşlarını durdurdu. 14 Şubat 2020 tarihinde ise iflas başvurusunda bulunduğu SHGM tarafından twitter hesabı üzerinden duyurulmuştur (Sivil Havacılık GM, 2020).

Öncelikle bütün işletmeler tarafından uçuş sırasında yolculara sunulan ve uçuş maliyetlerini arttıran hizmetler olan yemek hizmetinden ya vazgeçildiği ya da ücretli hale getirildiği göze çarpmaktadır. Ancak daha küçük çaptaki içecek, sandviç, kek veya kurabiye gibi ikramların devam ettiği görülmektedir.

Bunu sebebinin geleneksel Türk toplumunda bulunan misafirlere ikramda bulunma anlayışından vazgeçilememesi veya vazgeçilmesi durumunda toplum tarafından uygun karşılanmayacağı korkusu olduğu değerlendirilmektedir.

Türkiye’de faaliyet gösteren ve düşük maliyet politikası uygulayan havacılık işletmelerinin gerek uyguladıkları iş modelinin temel ilkeleri gerekse de küresel çaptaki uygulamalar ile karşılaştırıldığında maliyet arttırıcı faaliyetlerden vazgeçilmesi, filo ve personelin aktif kullanımı, hava aracı tip sayısının azaltılarak bakım maliyetlerinin düşürülmesi gibi temel uygulama stratejilerin başarılı şekilde uygulandığı görülmektedir. Ancak bazı uygulamalarda bölgesel ve kültürel yapı sebebiyle farklılıklar göze çarpmaktadır. Öncelikle nispeten küçük bir coğrafi yapıya sahip olan Türkiye’de merkezi havalimanları dışında kalan uçuş sayılarının çok sınırlı olduğu dikkati çekmektedir. Bu sebeple düşük maliyetli taşıyıcıların düzenledikleri uçuşların büyük bir kısmını merkezi havalimanlarından bölgesel havalimanlarına olduğu görülmektedir.

İstanbul’da ikincil havalimanı olarak Sabiha Gökçen Havalimanı bulunuyor. Buna rağmen ülkemizin diğer büyük şehirlerinde faaliyet gösterebilecekleri niteliklere sahip ikincil havalimanlarının olmaması işletmelerin faaliyet alanlarını kısıtlamaktadır. Ayrıca maliyet arttırıcı hizmetlerden olan kabin içi yemek ikramından vazgeçilmiştir. Fakat daha küçük ikramlar olan içecek, sandviç, kek veya kurabiye gibi ikramlardan kültürel farklılıklardan dolayı birçok işletmede vazgeçilemediği görülmektedir. Ayrıca çalışmada geleneksel havayolu işletmelerini düşük maliyetli havayolu işletmeleri ile rekabet için geliştirdikleri sık uçan yolcu programlarının Türkiye’de mevcut düşük maliyetli taşıyıcılar tarafından uygulandığı görülmüştür. Bunun sebebinin yetersiz ikincil havalimanları sebebiyle ana hatlarda faaliyet gösteren geleneksel ve düşük maliyetli taşıyıcıların rekabet içinde olmalarından kaynaklandığı değerlendirilmektedir.

Türkiye jeopolitik konumu ve İstanbul 3. Havalimanının faaliyete geçmesi ile birlikte havacılık sektöründe büyük atılımlara fırsat sunacak ve havacılık sektöründe büyük değişimlere yol açacak kapasiteye sahiptir. Bu kapsamda Türkiye’de faaliyet gösteren düşük maliyetli havacılık işletmelerinin bölgesel çapta hizmet sunmaya odaklanarak bu potansiyeli değerlendirmeleri önemlidir. Yaşanan ekonomik krizlere rağmen ülkemizde faaliyet gösteren havacılık işletmeleri tüm dünyada ön plana çıkabilecek fırsat ve potansiyele sahiptir. Bu kapsamda atılacak adımlar ülkemizdeki havacılık sektörünün geleceğini belirleyecektir.

Kaynak

• Global market forecast cities, airports & aircraft 2019-2038
• IATA.org
• Dynamic evolution of European airport systems in the context of low-cost carriers’ growth. Journal of Air Transport Management, 64, 68-76.
• Journal of Aviation Research Dergisi
• Düşük fiyatlı havayolu taşımacılığı (DFHT) sektörünün genel özellikleri ve uygulanan pazarlama karmalarının yapısı: Türk DFHT firmaları üzerinde bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9(33), 65-97.